=Rrenjet e gjuhes shqipe=: =NJË DORSHKRIM I PANJOHUR PER SHQIPTARET MSHIFET NE FERMO=

NJË DORSHKRIM I PANJOHUR PER SHQIPTARET MSHIFET NE ITALI....

****************************************************

Gjatë qendrimit tim të shkurtër në xxxxxx(Itali) në pranveren e vitit 1946, kam patur rastin që të studioj në mënyrë tê shpejtë kolekcionin e dorshkrimeve(manuscrit) të kesaj Biblioteke komunale në kete qytet të vogël, aq të famshëm dikur si njëra nder qendrat kryesore të intelektualve të Shtetit të vjetër Pontifikal.Ne mesin e ketyre dorshkrimeve, veçanerisht një mund të qfaçte interesim të posaqëm përë të studiuar(njohur) historin e vendeve ballkanike, njëkohësisht edhe të misioneve katolike. Bëhet fjal për dorshkrimin italian që mban numrin 4.C.BXXX N°45 e që titullohet: R[Relatione Universale dell origine e successe della Missione Apostolica de Frati Min-ri Oss-ti Rifor-ti Serafico Pré S.Francesco nel Regno d'Albania.

****************************************************

Para disa vite duke hulumtuar ne librerin Paul Geuthner, të specializuar me dokumentacione, harta e shkrime të ndryshme, revista po edhe libra të rrallë per vendet ballkanike, në Paris, hasa në një fletushk të vogël në 5 faqe të botuar në vitin 1949.Ne faqen e parë lartë ne krye me shkronja te vogla citohej emri i autorit të ketyre 5 faqeve; T. LewickiTitulli mbant kete emër;

UN MANUSCRI INCONNU DU XVII-e Siècle CONCERNANT L'ALBANIE ET L'HISTOIRE DES MISSIONS FRANCISCAINES DANS CE PAYS

Qe ketu poshtë, do perpiqemi që të pershtatim në shqip analizat e hulumtuesit T. Lewicki në 4 faqet si vijojn, rrethe ketijë dorshkrimi të panjohur). Qe pra se çka shton Lewicki rrethe ketij dorshkrimi;

Një portret i Skenderbeut në Colegio Illirico në Fermo

"... Gjatë qendrimit tim të shkurtër në xxxxxx(Itali) në pranveren e vitit 1946, kam patur rastin që të studioj në mënyrë tê shpejtë kolekcionin e dorshkrimeve(manuscrit) të kesaj Biblioteke komunale në kete qytet të vogël, aq të famshëm dikur si njëra nder qendrat kryesore të intelektualve të Shtetit të vjetër Pontifikal.Ne mesin e ketyre dorshkrimeve, veçanerisht një mund të qfaçte interesim të posaqëm përë të studiuar(njohur) historin e vendeve ballkanike, njëkohësisht edhe të misioneve katolike. Bëhet fjal për dorshkrimin italian që mban numrin 4.C.BXXX N°45 e që titullohet: R[Relatione Universale dell origine e successe della Missione Apostolica de Frati Min-ri Oss-ti Rifor-ti Serafico Pré S.Francesco nel Regno d'Albania. Da diuersi relationi d'alcuni Padri Missionarij di dette Missione raccolta, ordinata et aumentata dal P. Fra Giacinto da Sospello del med-mo ord-ne della Prou-a di S. Tom-so Apto, e Prefetto Apostolico di dette Missione l'anno del Sign-ore 1652. ] Është pra një volum i madh prej 505 faqesh në letër , i lidhur pjesërishtë... Lidhdhja e fletve si dhe shkrimi i ketijê dorshkrimi na tregojn në një menyre të sigurtë terminus ad quem të kompozimit të kesaj vepre që sipas mendimit tim, nuk mund të jete më e vjeter se pjesa e dytë e shekullit XVII-të. Dorshkrimi ne disa faqe është edhe veshtirë që të lexohet, ngase shkrimi është teper i vogël dhe ne disa vende i fshirë. Duke pas parasysh këtë gjendje dhe nenshkrimin e autorit të ketij teksti në fund të parathenjes, ky nenshkrim duket autentik, besoj se nuk gabohem duke supozuar se behet fjal ketu përë kopjen autografe(nenshkruar) të kesaj vepre. Parathenja e cila permban dy fletet e para jan të pa numruara dhe permbajn një dedikim (dedikas) të kësaj vepre per kardinalët e popagandes së Besimit , keshtuqë shumë detaje tjera të kompozimit të "Relacioneve" si dhe burimet ku autori është sherbyer. Kam thën se e gjejm nenshkrimin e autorit : Fra Giacinto da Sospello, Prefecto della Missione. Sipas ketij nenshkrimi dhe titullit të dorshkrimit ne fjalë, autori i kesaj vepre ka qen Fra Giacinto da Sospello, prefekt i misionit françekan në Shqiperi. Vepra permban pra prej 505 faqesh është e ndarë në tri pjesë kryesore. Pjesa e parë prej 53 faqesh bazohet në një menyrë mbi veshtrimet personale të autorit i cili pershkruan Shqiprinë dhe banorët e sajë.

Qe edhe titujt e ketyre 5 kapitujve:

Kapitulli1. Del sito e stato dell' Albania, sue provincie e Cristianita.

Kapitulli2. Della Cristianita dell'i monti d'Albania.

Kapitulli3.Dell'origine, qualita e costumi delli Albanesi.

Kapitulli4. Della necessita che tiene l'Albania dell' Apostoliche Missi.

Kapitulli5. Dell'origine delle missioni apostoliche mandati nel Regno di Albania.

Në njerin kapitull permenden edhe fiset e Shqiperis si : Piperi, Brattonisi, Bjelopaulouicchi, Cuechi, Grudensi, Castrati, Scherieti, Clementi, Pullati, Spassi, Duccagini, Mirditi dhe shumë tjerë.

Fra Giacinto flet në një mënyrë më të veçantë me të dhena interesante mbi statistiken, në lidhje me numrin e luftetarëve katolikë (krishtien) të çdo fisi. Qe pra kalimthi një pershkrim që të japim një imazh të karakteristikes së Relacioneve.

"Li Christiani de monti, sopra de quali e il più (Turchi) non ponno imponere aggrauij, ne meno il loro tirannico dominio essercitari, et per cominciar p-ma dal Monte di Craina, dico, ch'egli sta sopra Antiuari e fa spoliera al lago di Scutari, che...sia aspro et horribile, contiene pero in se alcuni buoni Villaggi, che sono Fteano, Brisca, Morichio, Liania e Lestano e Slebani; Craina è del rito seruiano, contiene non di meno molti, che sono del rito latino ; dallao quali luoghi puonno facilimente uscire il numo di cinquecento huomini ualorosi ; ...la Zeta contigua a Lestano, qual è parte del Montenero del rito, e lingua Illirica, e non esser annomerata fra la natione Albanese. Ma fauellando delle quattro populationi de Piperi, Bratonisi, Bielopaulouicchi e Cuechi, liquali & il loro gran ualore nell nell armi danno segno di esser de sangue Albanese e a tale dalli Albanesi sono tenuti ; nulla di meno essendo quasi tutti del rito seruiano, e di lingua Illirica, ponno più presto dirsi Schiauoni, ch'Albanesi. La fortezza di questi consiste nel num° 3000 huomini ualorosi potendo accopiarsi inssieme. Questi habbitando le Valli d'Altiss-mi Monti sono commodissimi di pascoli e quella multitudine de bestiani, abbondano di carnaggi, formaggio etc...(pjesë nga kapitulli I.

Pjesa e dytë të "Relatione" e titulluar relatione delle difficolta, succesi, gesti, frutti, traugli, e persecutioni, occorse nella missione d'Albania dall'anno 1634 sino all anno 1650, ktu tregohet puna pesmdhjet vjeqare e missionervefrançeskan dhe veshtirsit e tyre në Shqipri...Gjithashtu kjo pjes permban detaje mbi gjeografin dhe etnografin e kesaj province, e perzier me interesa fetare. Tregimet e misioneve françeskane ¨jan të ndara në 16 kapituj të veçantë(ne pjesen e dyt të volumit) ku secili kapitull permbledh periudhen e nje viti.Tani do flasim pak pere autorin e ketyre Tregimeve.

Ne kete dorshkrim mesoj edhe pak gjera rreth jetes se Giaçintos që askund tjeter ende nuk kam arritur të gjeje shenime per të. Giacinto ishte origjiner nga Sospello, rrethi i Nicës, me popullsi të perzier franko-italiane. Ku e ka kaluar rinin ky prift, ne vendlindje apo diku tjetër ?

Veshtir eshte qe të mesohet mbi të ne kete moment. Në vitin 1637 e gjejmi fra Giacinto në Romë, ku menjehere reformohet dhe dergohet me mission ne Shqipri, në zonen e Mirdites, më 14 korrik 1637, duke kaluar permes qyteteve bregdetare Raguza(dubrovniku) dhe Cataro(kotorri) ku gjendej selia e misionarve pere ne Shqipri.Pra ketu në Kotorr, giacinto i kalon 10 vitet e fundit. Kah fundi i vitit 1649 emrohet prefekt i ketij missioni dhe perfundon ketu Relatione në vitin 1652.Nje pytje i shtrohet ketij dorshkrimi. Si u bë që kjo kopje e dorshkrimit u gjend ne Biblioteken e ketije qyteti ?Mund vetëm të sypozojm se ky dorshkrim pasi qe te kete ra ne duart e Kardinalve te Propagandes sê fes, ky dorshkrim pastaj iu dhurua "Kolegjit Illirika" Collegio Illirico, i quajtur gjithashtu edhe Colegi Albanese në Fermo në vitin 1663, 11 vite pas kompzimit të Relationeve.

Mirëpo më von ky Kolegje shperngulet në Romë, në vitin 1746, keshtuqe pere nje arsye të pa njohur ky dorshkrim ka mbetur i ndare ketu ne kete qytete të vogël ! Supozojm se ky dorshkrim nuk arriti kurr ne duart e kardinalve por ka ngelur ne duart e autorit deri ne vdekje. Më 1663 ndoshta ky autori, Giacinto ishte edhe profesor në Kolegjin Ilirika, në XXXXXXXX ku e ka marrur pere siper kete detyre qe të perfundoje kete veper si njohes i mirë i Shqiprisë.

******

"Li Christiani de monti, sopra de quali e il pi (Turchi) non ponno imponere aggrauij, ne meno il loro tirannico dominio essercitari, et për cominciar p-ma dal Monte di Craina, dico, ch'egli s'ta sopra Antiuari e fa spoliera al lago di Scutari, che...sia aspro et horribile, contiene pero in se alcuni buoni Villaggi, che sono Fteano , Brisca, Morichio, Liania e Lestano e Slebani ; Craina del rito seruiano, contiene non di meno molti, che sono del rito latino ; dallao quali luoghi puonno facilimente uscire il numo di cinquecento huomini ualorosi ; ...la Zeta contigua a Lestano, qual parte del Montenero del rito, e lingua Illirica, e non esser annomerata fra la natione Albanese. Ma fauellando delle quattro populationi de Piperi, Bratonisi, Bielopaulouicchi e Cuechi, liquali & il loro gran ualore nell nell armi danno segno di esser de sangue Albanese e a tale dalli Albanesi sono tenuti ; nulla di meno essendo quasi tutti del rito seruiano, e di lingua Illirica, ponno pi presto dirsi Schiauoni, ch'Albanesi. La fortezza di questi consiste nel num° 3000 huomini ualorosi potendo accopiarsi inssieme. Questi habbitando le Valli d'Altiss-mi Monti sono commodissimi di pascoli e quella multitudine de bestiani, abbondano di carnaggi, formaggio etc...(pjesë nga kapitulli I.

PERKTHIM:

"Kristianet e maleve, mbi te cilët shumica (Turqit) nuk mund te imponojnë "aggrauij", dhe as tiranine e tyre dominuese qe ushtrojnë, për te filluar së pari nga Mali i Craines ata qendrojne mbi "Antiuari" dhe kan dalje ne liqenin e Shkodrës qe esht ...i ashper dhe i temerrshem, përmban ne vetvete disa fshatra te mira qe jan: Fteano , Brisca, Morichio, Liania e Lestano e Slebani. Craina është e ritit "seruiano" dhe ka pak a shumë te ritit latin, nga vendi i te cilit mund te dalin shum lehtë numri i 500 luftetarve te vlefshem. Zeta është ne te kundërtën e Lestano, qe është pjesë e Malit te Zi ne rit dhe me gjuhe Ilire, dhe nuk është e emeruar si pjesë e shtetit Shqiptar. Por "fauellando"( ? ) për 4 popullsite si Piperi,Bratonisi, Bielopaulouicchi e Cuechi, te cilët nga vlera e madhe qe kan me armet tregojnë se jan me gjak shqiptari dhe nga shqiptarët mbahen si te tillë. Asgje më pak perveç faktit se gati te gjithë jan te ritit "seruiano" dhe gjuhe ilire, mund te quhen me shumë "Schiauoni"sesa Shqiptar. Forza e tyre qëndron ne numrer 3000 burra te vlefshem te marr se bashku. Këta banojne ne luginat e maleve te larta qe jan me lendina dhe varietete kafshesh, kan boll mish, djath etj.

Italishtja nuk ishte ne gjuhe letrare dhe nuk është e shkruajtur me saktësi ortografike.

Nëse ndonjeri mund te shtoje diçka me shumë është i lirë te nderhyje. Ju faleminderit.

Pershtati nga frengjishtja: Dardan Leka

Qe edhe titujt e ketyre 5 kapitujve: Kapitulli1. Del sito e stato dell' Albania, sue provincie e Cristianita. Kapitulli2. Della Cristianita dell'i monti d'Albania. Kapitulli3.Dell'origine, qualita e costumi delli Albanesi. Kapitulli4. Della necessita che tiene l'Albania dell' Apostoliche Missi. Kapitulli5. Dell'origine delle missioni apostoliche mandati nel Regno di Albania.

"Li Christiani de monti, sopra de quali e il più (Turchi) non ponno imponere aggrauij, ne meno il loro tirannico dominio essercitari, et per cominciar p-ma dal Monte di Craina, dico, ch'egli sta sopra Antiuari e fa spoliera al lago di Scutari, che...sia aspro et horribile, contiene pero in se alcuni buoni Villaggi, che sono Fteano, Brisca, Morichio, Liania e Lestano e Slebani; Craina è del rito seruiano, contiene non di meno molti, che sono del rito latino ; dallao quali luoghi puonno facilimente uscire il numo di cinquecento huomini ualorosi ;

samedi 29 mars 2014

=NJË DORSHKRIM I PANJOHUR PER SHQIPTARET MSHIFET NE FERMO=

Një portret i Skenderbeut në Colegio Illirico në Fermo

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire