Pelasgues et les Albanais

Dr. APOSTOLIDÈS i pergjigjet Dr.Adamidit

=LES PÉLASGES ET LES ALBANAIS=

Il est beaucoup plus difficile d'établir les rapports des Pélasges avec les

Albanais.

Entre le XV -siècle avant notre ère, c'est-à-dire l'époque où les Pélasges ont été expulsés de Grèce, et le XII- de noire ère, où les Albanais sont apparus pour la première fois dans l'histoire, il y a un intervalle de douze siècles dont l'histoire n'est pas encore faite, et les renseignements que nous trouvons éparpillés dans les auteurs sur la question suffisent à peine à nous indicpier où les Pélasges finissent et les Albanais commencent. Si maigres toutefois qu'ils soient, ces renseignements sont plus que suffisants pour vous faire comprendre que ce que M. Adamiti nous a dit sur ce sujet n'est pas du tout sérieux.

Il n'y a pas de doute, Messieurs, que les Pélasges qui ont occupé la Grèce n'ont pas été tous hellénisés. L'histoire ne nous afirme le fait que pour les Pélasges qui ont demeuré dans l'Attique et dans l'Argolide. Les Pélasges, dit Hérodote, qui de l'Attique ont émigré à Lemnos, étaient hellénisés à un tel point que tout le monde les prenait pour des Hellènes, et les Ioniens qui, de l'Argolide, ont passé en Asie Mineure, étaient connus plus communément sous le nom de Pélasges maritimes, Tïsacjyo Aiyiakeîs. Or, ce qu'Hérodote dit est confii-mé non seulement par Thucydide, par Strabon et par Diodore, mais aussi par les écrivains juifs. Les Pélasges qui de la Candie ont émigré en Syrie, sont appelés par l'un des écrivains de

la Bible, Philistées, par l'autre Cretois, par un troisième Hellènes, ce qui indique que ces trois peuples ne différaient pas sensiblement entre eux.

Au contraire, les Pélasges qui, au temps d'Hérodote, existaient encore dans la ville de Creston en Macédoine, de même que dans les villes de Skylale et de Plakia sur rilellespont, et qui, lorsque 'ils étaient en Grèce, demeuraient en Thessalie dans le voisinage des Doriens, ces Pélasges, disons-nous, ne parlaient pas le grec, mais le pélasge: langue barbare, ajoute l'historien, incompréhensible pour les Grecs aussi bien que pour les barbares, dont ils étaient entourés dans leurs nouvelles demeures.

Mais tout porte à croire qu'avec le temps, eux aussi eurent le même sort que leurs compatriotes d'Attique. A force de cohabiter avec les peuples étrangers, les Illyriens, les Mysiens, les Macédoniens, les Thraces, ils finirent par être absorbés par eux sans laisser la moindre trace de leur existence; et si nous allons un peu plus loin sur le littoral de l'Asie Mineure, nous y trouverons que les pays qui, dans les premières années de l'émigration pélasgique, prirent le nom de Pélasge, ne tardèrent pas à le changer, l'un en lonie, l'autre en Eolide, le troisième en Doride: ce qui indique que leurs habitants qui, à leur arrivée, étaient des Pélasges, ne tardèrent pas à se fondre avec les peuples dont ils étaient entourés et ils finirent par en adopter le nom.

Les seuls Pélasges qui réussirent à conserver leur nationalité et leur langue très longtemps furent ceux qui demeuraient dans la partie occidentale de la péninsule grecque.

Chassés par les Etoliens, les Curetés et les Akarnanes, ces Pélasges se retirèrent en Epire, et là, unis aux Mysiens chassés par les Grecs de la Thessalie, aux Tyrsènes de la .Macédoine et aux Illvriens, formèrent un des quatre grands Etats barbares auxquels la Grèce de l'époque classique confinait du côté du nord, et qui furent conserver leur nationalité et leur indépendance jusqu'à l'arrivée des Romains.

Une tradition ancienne, qui nous a été conservée par Plutarque, nous apprend en effet que'après le cataclysme de Deucalion, c'est-à-dire lors de la descente des Grecs dans le Péloponèse, Pélasgos, le chef des Pélasges existant en Grèce, a dû se retirer avec eux en Epire, et que là, un de ses compagnons, nommé Phaéthon, a réussi à se faire nommer roi:

Mais les successeurs de ce roi, continue à nous apprendre la légende, ne tardèrent pas à retomber dans la barbarie, et cet état de choses continua jusqu'au règne d'un certain Tharvpa, qui eut l'heureuse idée d'introduire dans ses Etats la langue et les lois humanitaires de la Grèce.

Or, cette observation de Plutarque, que les successeurs immédiats de Phaéthon étaient retombés dans la barbarie, indique clairement que les chefs de celte famille royale d'Epire, quoique Pélasqes, étaient, à leur arrivée, plus ou moins hellénisés.

Toutefois, le premier roi hellénisé d'Epire cité par l'histoire fut incontestablement Admète , chez qui s'est réfugié Thémistocle lorsqu'il fut poursuivi par les Athéniens; et le il et successeur de ce roi, nommé également Tharvpas, fut le premier prince épirote qui, du vivant de son père, est allé faire son éducation et son instruction à Athènes. De sorte que, lonquement parlant, l'on pourra dire que les Pélasges qui de Grèce ont émigré en Epire avaient commencé à s'helléniser dès la plus haute antiquité et que leurs premiers instituteurs étaient leurs rois.

Mais ce qui a le plus contribué à l'hellénisation de l'Épire fut le développement rapide du peuple et du commerce grec, et plus particulièrement le grand nombre des colonies que les Ioniens avaient établies de bonne heure sur tous les points de la Méditerranée. Dans le courant du VI- siècle avant notre ère, il y avait trente villes ioniennes le long du littoral de la Macédoine; trente autres s'élevaient sur les côtes de I'Epire et de l'Illyrie, et les rois de ces pays se vantaient de descendre les uns des Héraclides, les autres des Eacides, les troisièmes des Kadméens, et tous faisaient de leur mieux pour introduire la langue et la civilisation grecques dans leurs Etats.

Grâce à ces efors, la langue grecque ne tarda pas à remplacer dans plus d'un canton d'Epire le pélasge. Au dire d'Hérodote, lorsque les Thesprotes ont voulu transformer leur sanctuaire de Dodone en oracle semblable à celui de Jupiter d'Ammon, ils ont dû en retarder l'ouverture jusqu'à ce que la fille égyptienne qui devait rendre les oracles eût appris la langue grecque, la langue du pays: Le même historien nous enseigne encore que les premiers Grecs qu'on rencontrait en allant de I'Epire en Grèce étaient les Dodoniens, et que leur pays était la première station hellénique du convoi sacré qui, chaque année, venait des Hyperborrhéens pour le sanctuaire de Délos.

Certes, le grec qu'on y parlait n'était pas de premier choix: c'était plutôt un mélange du grec, du pélasge et de plusieurs autres idiomes barbares que les Athéniens des temps classiques comprenaient difhcilement. Aussi, ne se génaienl-ils point de considérer les Epirotes comme non Hellènes et leur idiome barbare. Mais si l'on prend en considération qu'aux temps classiques, la plupart des anciennes toponymies d'Epire (pélasgiques ou illyriennes) étaient remplacées par des toponymies grecques, Htzeipos au lieu d'Aperi, Oeppa au lieu de Berat, Apados, Xapaos, Aktiov, etc., et qu'on se servait de plus en plus des noms grecs ou des noms pélasges plus ou moins hellénisés, etc., il est permis, je crois, d'admettre que, bien avant la conquête du pays par les Romains, la plus grande partie de sa population était hellénisée. D'ailleurs, les inscriptions que M. Carapanos a tirées des ruines du temple de Dodone ne laissent aucun doute sur ce sujet.

L'empire épirote s'est développé presque simultanément avec l'empire macédonien et ses rois se sont distingués, comme les rois macédoniens, par des faits d'armes et des expéditions militaires qui, pour n'avoir pas été toutes heureuses, ne sont pas moins appréciées par les hommes du métier. Lorsque Alexandre le Grand était en train de conquérir l'empire perse, son oncle du côté de sa mère, Alexandre, roi des Molosses, passait avec une grande armée en Italie, avec l'intention de l'annexer à ses états; et quatre-vingts ans plus tard, son neveu, le roi Pyrrhus, marchant sur les pas de son oncle, entreprenait la campagne contre les Romains, et il s'en est fallu de peu pour qu'il entrât victorieux dans leur capitale. Malheureusement, toutes ces grandes entreprises, tous ces triomphes et échecs sur les champs de bataille causèrent plus de mal que de bien au peuple, aux dépens duquel ils ont été faits. Ils l'épuisèrent moralement et matériellement, le plongèrent dans la misère et dans la discorde, et préparèrent son asservissement aux Romains, qui a été la cause de sa disparition complète.

Nous savons par Polyb que, lorsqu'en 168, Paul-Emile, le vainqueur de Persée, le dernier roi de Macedoine, devint maître de ses états, son premier soin fut de conduire ses légions en Epire pour venger les outrages que ses derniers rois avaient osé infliger aux Romains; et il exécuta son mandat avec toute la cruauté d'un Romain offensé. Soixante-dix villes florissantes furent livrées à la fureur de la soldatesque, et toute la population mâle du pays qui a pu échapper à la mort, montant à cent cinquante mille hommes, a été vendue comme bétail dans les marchés de l'Italie.

Leur pavs, repeuplé par des Illyriens et des Romains, devint alors une des plus importantes stations militaires romaines: Strabon, 822.

Je n'ai pas le courage de vous exposer les exactions que les pauvres Epirotes ont souffertes durant les deux premiers siècles de la domination romaine. Strabon les décrit avec les couleurs les plus sombres, et ceux parmi vous qui s'y intéressent pourront les lire dans cet auteur. Mais en lisant cet auteur, ils s'apercevront vite que toutes ces vexations étaient dirigées presque exclusivement contre l'élément indigène, les Epirotes, et qu'elles avaient pour but lem' extermination complète. En effet, au temps où Strabon écrivait sa Chrestomathie , deux des plus importantes tribus de l'ancienne Epire, les Ethikes et les Tallares, avaient déjà disparu du pays: Il n'en fut pas de même des Illvriens par lesquels les Romains avaient repeuplé le pays.

Ayant accepté avec reconnaissance la situation privilégiée que les conquérants lui avaient octroyée, ce peuple a travaillé très sincèrement à la réalisation du programme politique de ses maîtres, celui de i-oniamser le pays conquis. Mais, cela faisant, les Illvriens subirent eux aussi une série de transformations qui les ont différenciés singulièrement de leurs frères restés en Illyrie.

Le changement de climat et de nourriture, et plus particulièrement leurs alliances avec la population indigène, ne tardèrent pas à altérer leur constitution. De bracliycéphales qu'ils étaient sur les montagnes de l'IIyrie, ils devinrent, à l'instar des pères de leurs mères, dolichocéphales. Leur chevelure, de noire qu'elle était, devint châtain clair; leurs yeux devinrent bleu-gris, et leurs filles acquirent peu à peu le beau profil des Pélasges, qu'on a si inexactement nommé profil grec, et qu'elles ont conservé jusqu'à nos jours. Tous ceux qui ont voyagé en Epire s'accordent à reconnaître que les femmes au profil grec sont beaucoup plus fréquentes dans ce pays qu'à Athènes.

En se mélangeant avec les soldats romains qui étaient de toute provenance, les lilyriens établis en Epire changèrent également leurs mœurs et leurs habitudes à un tel point que leurs frères restés en Illyrie ne voulaient plus les reconnaître comme faisant partie de leur nation. Aussi cessèrent ils de les appeler par leur nom ethnique Skip. Ils leur donnèrent celui de Toski, qui, au dire des albanologues les plus autorisés, n'est qu'une forme réduite du mot Truski ou Toursas ou Tyrsènes, l'ancien nom des Pélasges de Macédoine; tandis que les Romains, qui avaient tout intérêt à les faire passer comme les anciens habitants du pays, leur appliquèrent celui de Ar~bir ou Albir, le nom préhellénique de la population indigène del'Epire, que les Byzantins convertirent en Apëavtat ou Axavion.

Donc, étant donné que, sous la domination romaine, l'Epire formait avec Illyrie un seul et méme état l'Illyricum il n'est point étonnant que le géographe Ptolémée qui, comme vous le savez, vivait dans le II- siècle de notre ère, soit le premier auteur qui fasse mention de l'Epire sous le nom d'Albanie et qu'il la considère comme un département de illyrie. Mais le rôle important qu'ont plus tard joué les Albanais sous les Byzantins a fait que ce nom s'étendit sur toute l'illyrie et qu'il s'y conserve encore.

En dehors de ces deux appellations d'Arber et de Toski, les l'illyriens qui, sous les Romains, se sont installés en Epire, et que dorénavant nous appellerons les Albanais, n'ont rien pris de l'ancienne langue du pays. Et il ne pouvait pas en être autrement, puisque, à leur arrivée, la population indigène était presque entièrement éclipsée et que les Romains avaient imposé le latin comme la seule langue officielle dans le pays. Les quelques mots épirotes (pélasges) qu'on a découverts dernièrement dans l'albanais cola, espet, ajar, ont été empruntés à l'épirote bien avant l'arrivée des Romains dans le pays; aussi appartiennent-ils à l'illyrien, non à l'albanais.

La langue que les Albanais ont du apprendre dans leur nouvelle patrie était la langue romaine. Et, en effet, ils se l'approprièrent si vite qu'en moins de deux siècles la plus grande partie de leur vocabulaire était remplacée par des expressions latines. Et si les choses avaient continué à marcher du même train, il n'y a pas de doute qu'aujourd'hui nous aurions en lieu et place de l'albanais, une autre langue romaine semblable au français, à l'itallen, à l'espagnol. Mais heureusement ou malheureusement, vers la fin du II-siècle, survint l'invasion des Goths, laquelle a été suivie par celle des Slaves, des Serbes, des Bulgares, etc., ce qui a fait interrompre durant sept siècles la propagande de la langue romaine dans le pays.

Mais si cette occupation prolongée du pays par ces peuples barbares a préservé les Albanais d'une romanisation complète, elle a chargé leur idiome d'une foule d'expressions barbares de toute provenance, lesquelles, malheureusement, figurent comme élément constituant de l'albanais jusqu'aujourd'hui.

Pour vous donner une idée de la constitution actuelle de la langue albanaise, il me suffira de vous dire que, de cinq mille mots environ contenus dans le dictionnaire de M. G. Meyer, le plus complet des dictionnaires albanais parus jusqu'à présent, 1000 sont romains, 500 slaves, 500 turcs, 800 néo-grecs, et à 100 seulement se réduisent les mots qu'on peut considérer comme donnant le fond de l'ancienne langue illyrienne et dont la plupart font partie des langues tudo-germanlques.

De mots grecs, l'albanais n'a pas beaucoup, et ceux qu'il possède, il les a pris des Romains plutôt que des Grecs. Aussi conservent-ils encore le type et la forme romaine: par exemple, le mot albanais mbi, qui correspond au grec, a été tiré du latin ambi. Le mot vesi, qui correspond au grec sjorfs, a été tiré du latin vestes, dont il conserve la forme. Le mot mort qui, en albanais, signifie la mort, a été tiré du latin mortem, non de Spos, qui, seul, était en usage chez les anciens Grecs.

Et il ne pouvait pas en être différemment, puisque les Albanais vinrent au monde à une époque où le grec ancien avait déjà fait place dans l'Epire à l'idiome romain.

Le christianisme qui, en général, a fourni aux peuples barbares la Il ne faut pas confondre les mois d'une langue avec ses-aciiies. En peuple arenié aux Indo-germains, les lllyriens, et par conséquent les Albanais, ont encore un grand nombre de racines puisées à la langue mère, lesquelles, dans toutes les langues appartenant à cette famille, sont les mêmes première occasion pour s'initier à la langue grecque, ne pouvait pas avoir le même effet sur les Albanais, par la simple raison que la conversion de ce peuple à la nouvelle religion a eu lieu à une époque (aux temps de Théodose) où le latin était encore la langue officielle dans tout l'Orient.

Aussi, la plupart des termes ecclésiastiques dont les Albanais font usage sont-ils pris du latin, non du grec. Ils appellent si, le saint Kiese; les Eglises; mensa, la messe brecuhtm, le miracle prift, le -protrei, cruoce, la croix, etc.

Je vous ferai grâce, Messieurs, des mots slaves, bulgares, valaques et turcs, passés à l'albanais, pour m'occuper plus spécialement de ceux empruntés au néo-grec.

Les premières relations des Albanais avec les Grecs modernes remontent à peine au XI- siècle, et plus particulièrement lorsque l'empereur Basile le Bulgaroctone les a délivrés du joug bulgare, et, comme récompense de leur fidélité et de la bravoure dont ils firent preuve dans ces combats, les a installés comme gouverneurs militaires en Péloponèse et en Thessalie, dans le but de contenir les Slaves domiciliés dans ce pays. Ce n'est qu'à partir de ce moment que les Albanais commencèrent à introduire dans leur dictionnaire des termes empruntés au grec vulgaire, par exemple: àyspas, àthoplvn, àjlpdyjx, ycfxdp, yovpva, x,oxoisa, siojo, eikoviyix, einovoylas, et tant d'autres qu'il serait long de citer.

Mais le plus grand nombre de mots néo-grecs sont entrés dans l'albanais lorsque, au commencement du XIII- siècle, un des frères de l'empereur Michel Gomnène, nommé Angelodoukas, jusqu'alors préfet d'Epire, se déclara indépendant et fonda le despotat de l'Epire ou, pour mieux dire, le royaume gréco-albanais qui a tenu tète aux Francs aussi bien qu'aux Turcs jusqu'au XVII- siècle.

Suivant l'exemple des anciens rois d'Epire, Angelodoukas s'est donné pour tâche d'helléniser ses sujets encore barbares, et, pour relever leur sentiment patriotique et les préparer aux combats qu'il avait à livrer contre les Francs et les Turcs, ce despote chargea un grammairien de son époque, nommé Hermoniacos, de traduire en grec vulgaire Iliade d'Homère. Et cette traduction qui, soit dit en passant, était écrite dans un grec du plus mauvais atoi, fut le seul ouvrage dans lequel les enfants des Epirotes, durant le despotat, apprenaient à lire et à se comporter en hommes libres.

Ce fut aussi le modèle sur lequel Benoît de Saint- Maure a composé sa fameuse Guerre de Troie qui, sans être supérieure à la traduction d'Hermoniacos, a remplacé plusieurs siècles Homère dans les écoles de France.

Nous ne dirons rien sur l'albanais parlé actuellement en Grèce. La situation exceptionnelle que les Albanais se sont créée dans ce pays pour la part qu'ils ont prise dans la guerre de l'indépendance hellénique, et la vie commune qu'ils y mènent avec les Grecs, ne pouvaient certes laisser leur idiome intact. Aussi cet idiome s'est-il chargé de tant d'expressions grecques qu'au dire du docteur Ueinhold, albanologue très distingué, il constitue un nouveau dialecte albanais que les Albanais de Bérat ne comprennent que difficilement.

Il résulte de ce que nous venons de dire que les Albanais ne sont pas des Pélasges, comme M. Adamidi le croit, pas plus que des lllyriens. Ce sont le produit de l'union des lllyriens romanisés avec les l'Epirotes helléinsé sy lesquels unis aux Goths, aux MYsiens, aux Slaves, et plus particulièrement aux Grecs modernes, formèrent avec eux un peuple mixte à part qui a beaucoup plus de rapport avec ces derniers qu'avec n'importe lequel des peuples qui ont contribué à sa formation.

Mais M. Adamidi est un adversaire indomptable et garde ses plus dangereux coups pour le dernier moment.

«Si tout cela était vrai, nous dit-il en dernier lieu, si les Albanais n'étaient pas les descendants directs des Pélasges de l'antiquité et si ces Pélasges n'étaient pas la souche du peuple et de la langue hellène, comment se fait-il que la langue albanaise s'approche du sanscrit beaucoup plus que le grec, qu'elle consiste de ces mêmes mots monosyllabes qui ont servi de racines pour la formation de la langue grecque, et qu'elle contient encore grand nombre de mots et d'expressions propres à la langue homérique ?

Si ces objections aient fondées, j'avouerai, Messieurs, que c'en serait fait de toutes les démonstrations historiques et ethnologiques dont je viens de vous entretenir; car, dans les discussions du genre de celle qui nous occupe, les témoignages de la languiste passent aujourd'hui pour les plus véridiques. Mais, heureusement pour nous, mon honorable confrère est ici aussi dans la plus grande erreur.

Nous observerons tout d'abord que le sanscrit qui la choisi comme point de repère de l'ancienneté relative de deux langues, l'albanais et le grec, ne peut plus servir à ce propos. Il y a plus de cent ans que cette langue a cessé d'être considérée comme la mère des langues indo-européennes et que les langues ne sont plus taxées d'après le nombre de termes sanscrits qu'elles possèdent. Aujourd'hui, tous les asianologues admettent que le sanscrit est un rejeton de la branche orientale du tronc indo-persan ou arien des langues japetiques, de même que le grec en est un de sa branche occidentale; et que les langues qui descendent directement du sanscrit, tout en étant plus jeunes, peuvent contenir beaucoup plus de termes de cet idiome que le grec.

Mais admettons un moment que la doctrine ancienne soit encore la vraie, et examinons les éléments linguistiques sur lesquels mon honorable confrère base ses conclusions.

Commençons par les mots qui. suivant lui, rapprochent l'albanais du sanscrit beaucoup plus que le grec.

Le mot 《java》 dit M. Adamidi, qui, dans le sanscrit, signifie la semaine se retrouve dans l'albanais sous la forme de iavva, tandis que les Grecs se servaient du mot éqoyds.

Mais dans le sens que mon confrère lui donne, le mot avva n'existe pas dans le sanscrit. Je l'ai cherché inutilement dans le grand dictionnaire de Saint-Pétersbourg, le plus complet que nous possédons, et je prierai mon confrère de m'indiquer l'endroit où il se l'est procuré.

Les Hindous, qui divisaient leurs mois en deux parties égales, correspondantes aux deux phases de la lune, se servaient des expressions oîrfl et navaha, équivalentes aux nôtres de pleine lune et de nouvelle lune.

Plus tard, a été inventée la division du mois en trois parties égales, système dont les Hellènes de l'époque classique lirent usage, mais qui chez les Hindous, passa inaperçu.

La division du mois en semaines est une invention relativement moderne des Sémites de la Mésopotamie, que les Hébreux, revenant de leur exil, apportèrent de Babylone, mais qui n'est entrée en usage universel que lorsque le christianisme a propagé la légende de la création du inonde en sept jours. Dion Cassius nous apprend que les Romains ne l'adoptèrent qu'au temps des empereurs et qu'elle leur était venue des Egyptiens. Mais le plus intéressant de tout, c'est que lorsque ce système s'est propagé de Babylone en Perse, et de là aux Indes, on y adopta, pour le désigner, la terminologie sémite. On traduisit sabbat par hephla en Perse, par snpla aux Indes, en Grèce, et nulle part par avva.

Mais le plus curieux du tout, c'est que le mot iawa, que M. Adamidi nous présente comme le nom albanais de la semaine, n'est pas non plus albanais. Au dire de M. Cavalioti, de Hahn et de Meyer, les albanologues les plus renommés de nos jours, les Albanais se servent dans ce but du mot giabba qui, au dire des mêmes auteurs, n'est que le produit de corruption du mot latin hahda ou hebda, équivalant à vétrla des Grecs.

Je vous ferai grâce, Messieurs, des commentaires d'ailleurs très instructifs de M. G. Meyer, contenus dans son dictionnaire étymologique de la langue albanaise, page 162. Ceux parmi vous qui s'y intéressent peuvent avoir recours à cet ouvrage, et dans le cas où ils ne le trouveraient pas dans la Bibliothèque khédiviale du Caire, je m'offre de mettre à leur disposition le mien.

Le second mot que M. Adamidi cite à l'appui de ses idées est bec. «Ce mot sanscrit, dit-il, se conserve dans l'albanais sous la forme de bouc, qui signifie, comme dans le sanscrit, le pain; tandis que les Grecs se servaient dans ce but du mot âpros.

Mais le mot bec n'est sanscrit que pour M. Adamidi. Tout le monde le considère comme phrygien, et ceci d'habitude plutôt que de conscience.

Car, à vrai dire, ce mot a été fabriqqué en Egypte et dans des conditions qui excluent toute coopération phrygienne. «Psamétique, dit Hérodote, ayant eu une fois la curiosité d'apprendre quel était le plus ancien peuple du monde, fit élever deux nouveaux-nés dans un isolement complet. Les gens chargés de leur entretien reçurent des ordres sévères de ne rien prononcer par devant ces nourrissons jusqu'à ce qu'ils eussent commencé à parler spontanément. Or, le premier mot que au dire de leurs gardiens, ces enfants prononcèrent pour leur demander à manger, fut bec. Informé de ce fait, Psamétique demanda à son entourage si quelqu'un connaissait le pays qui ce mot était en usage, et ayant appris que c'étaient les phrygiens qui désignaient par ce mot le pain, eut la satisfaction de conclure que les Phrygiens étaient le peuple le plus ancien de l'univers et que bec exprimait dans leur langue le pain, de Grâce à ce racontar d'Hérodote, tous les peuples de l'antiqite ont admis les conclusions de Psaniélipie sans jamais se donner la peine de les contrôler.

Mais même en admettant avec M. Adamidi que ce vocable est réellement un mot sanscrit et qu'il désigne le pain, il est facile à démontrer qu'il n'a rien à faire avec le mot bouc, le nom du pain chez les Albanais. Au dire des albanologues les plus autorisés, ce mot ne signifie point chez les Albanais le pain, mais la quantité de nourriture que la bouche d'un homme est capable de contenir. Il correspond par conséquent à l'expression, Mwe bouchée de pain. Et comme la nourriture habituelle des Albanais était le pain, le mot bouc est passé avec la signification du pain. Dans tous les cas, bouc ne dérive pas du phrygien pas plus que du sanscrit, mais tout simplement du latin bocca.

Ceux parmi vous qui désirent s'assurer de l'exactitude de mes assertions peuvent lire les commentaires sur ce mot contenus dans le dictionnaire précité de G. Meyer. page 51.

Vous pouvez conclure. Messieurs, de cet examen comparé de deux premiers des mots par lesquels M. Adamidi cherche à démontrer la proche parenté de l'albanais avec le sanscrit, combien ses arguments sont peu sérieux. Les mots qu'il nous présente comme tels ne se retrouvent ni dans le sanscrit ni dans l'albanais.

Venons à présent aux mots albanais qui. suivant M. Adamidi, se rencontrent dans la langue liomérique et ceux qui auraient servi de racines pour la formation de la langue grecque.

Le seul mot que l'albanais a en effet commun avec la langue homérique, c'est Vaaciap. Il se rencontre tel quel dans plus d'un endroit de l' Iliade.

Mais il ne faut pas oublier que, pour identifier deux mots appartenant à deux langues différentes, il ne sufiit pas seulement de l'identité de leur construction et de leur forme; il est nécessaire que les deux mots aient aussi la même signification. Car l'homophonisme à différents sens est un phénomène du hasard commun à toutes les langues. Ceux parmi vous qui ont eu occasion d'entendre la belle comédie néo-grecque la Bahjlonie doivent se rappeler que la base de cette pièce est une homophonie de ce genre.

Le mot par lequel les Crétois désignent les moutons a dans l'albanais une toute autre signification. Et ce fut ce qui a occasionné parmi les convives la rixe pu les a fait passer la nuit dans le dépôt. Il est très probable qu'il en est de même du mot apap. Car si nous savons ce que ce mot signifie en albanais, nous informons complètement sa vrais signification en grec. Les meilleurs hellénistes ne sont pas encore arrivés à préciser ce que ce mot signifie chez Homère. Et tant que ce pointue sera pas définitivement éclairci, nous ne pourrons jamais affirmer que le mot homérique est identique avec l'albanais afnr.

Or, tels sont la plupart des mots albanais que M. Adamidi cherche à identifier avec les mots homériques et les faire passer comme les radicaux de l'ancien grec.

Le mot albanais Iras, qui signifie tuer, et bredh, qui signifie tanner, sont identifiés par mon confrère avec les mots homériques Spav et, dont l'un signifie «manger, l'autre «ce qu'on mangeai. Le mot albanais prir, qui signifie détruire, est identifié avec le mot homérique 'csprjïoi ou 'aipdarj, qui signifie vendrez; et ne sachant pas où caser le mot morgou ou mourgou, commun à toutes les langues romaines, sans en excepter le grec moderne, M. Adamidi ne se gène point de nous fabriquer de toutes pièces un mot homérique nouveau: fjiopyaléos.

Beaucoup plus curieuse est la nomenclature grecque des animaux domestiques que M. Adamidi fait dériver de l'albanais.

Il est notoire que l'animal qui chez les Grecs anciens, était appelé 'iis, et chez les Romains Equus, porte chez les Italiotes le nom decaballaa. Or, en enlevant de ce mot la syllabe moyenne ba, disent les Albano logues, les Albanais formèrent le mot calas, dont ils se servent jusqu'à nos jours, pour désigner le cheval. Ils en firent autant pour le mot cavalière qu'ils transformèrent en calior. Mais mon honorable confrère ne veut rien savoir de tout cela. Il est fermement convaincu que le mot albanais cale est le prototype Pélasge dont les anciens Grecs tirèrent le mot KeXr;?, leur plus ancien nom du cheval, à son avis. Mais s'il avait étudié un peu mieux l'ancien grec, il aurait su que dans l'antiquité le mot KeXjj n'était point le nom propre du cheval, mais un de ses adjectifs multiples. Il désignait un cheval propre à monter et plus particulièrement un cheval de course. Il aurait su encore que, de la forme dorienne de ce mot xsXep, les Romains formèrent leur celer et les Valaques de nos jours leur calaras, qui veut dire courriers. Il y a même un petit pays en Thessalie, renommé pour ses chevaux de course, qui conserve jusqu'à nos jours son ancien nom de halanta.

Le mot Mer le nom grec du ryeaur. serait, d'après M. Adamidi, formé sur le modèle du mot albanais mer. Mais, au dire des albanologues ce mot en albanais ne signiffie point le veau ou la vache, mais le mulet, et je ne crois pas qi'il y eut une époque où les mulets produisaient des veaux en Albanie.

Le mot a'îa.iyoi enfin, le nom grec de la chèvre, dérive, suivant M. Adamidi. du mot albanais gets, qui, pour tous les albanologues, est la forme raccourcie du mot keci ou katsi, que les Turcs donnent à cet animal et qui est également passé dans le grec moderne.

Je crois, Messieurs, que vous avez assez de la nomenclature gréco- albanaise des animaux domestiques. Permettez-moi de compléter le tableau en vous citant quelques-unes des étymologies de noms propres des localités, des hommes et des peuples de l'ancienne Grèce que M. Adamidi croit pouvoir expliquer par l'albanais.

Du mot crns qui, en albanais, signifie le bras, mon honorable confrère ne se gène point de faire dériver le nom grec de Kpavixoi, les anciens habitants de l'Atique, et l'expliquer par Pélasges au bras fort qui mot dore qui, en albanais, signifie la main de même que le bout supérieur du bâton, il fait dériver le nom des Doriens et l'explique par hommes ou Pélasges armés de gros bâtons. Le mot albanais maie, qui signifie la pomme et mole, qui signifie la montagne seraient les radicaux des mots grecs Maleasel Molosses.

S'il est cependant vrai que les anciens Molosses occupaient un pays montagneux, c'est la première fois que j'entends que le cap Maléas est un pays ou le pommier prospère. Le mot Hellopie, le nom ancien de l'ile d'Eubée, signifierait le «pays de vaches dit, le pays de sangliers; Thèbes, que les Grecs prirent des Egyptiens, signifierait le pays de porcs. Mais la plus amusante de ces étymologies est celle de Toapa et de Acosvrj, qu'il nous a laissée pour la bonne bouche.

«Le nom Tôskana, ou Toxôpa en grec (à)zo et de Dodoni dit M. Adamidi, proviennent l'un de Toum-Toium, l'autre de Don-Don, qui rappellent les bruits que ce volcan de l'antiquité produisait dans ses éruptions, C'est égal à M. Adamidi si cette montagn déceler e n'a rien sur elle qui puisse sa nature volcanique. Il suffit pour lui de savoir que son nom actuel Tinoros est celui dont les Pélasges se servaient et qui, passé au grec, a conservé sa signification de montagne fumante.

Il y a. Messieurs, un proverbe albanais qui dit: - Autant il est facile à un enfant de jeter une pierre dans le puits, autant il est difficile à un adulte de la retirer, Malheureusement, mon honorable confrère, sans être un enfant, en a précipité tant dans sa disserlution qu'il me faudra travailler des mois entiers pour les remettre au jour.

Je ne crois pas cependant que ce soit nécessaire.

De ce que j'ai pu retirer, et, je l'avoue, non sans beaucoup de peine, l'on peut se faire une idée sur ce que vaut le reste. Aussi, je n'ai qu'à vous remercier pour la patience avec laquelle vous avez bien voulu entendre mon babillage et à souhaiter à mon confrère un meilleur emploi de son temps dans l'avenir.

Dr. AROSTOLIDÈS. Caire 1908

============≈======================= 

 

Rrenjet dhe gjuhes shqipe

E hënë 2 tetor 2023

Pellazgët dhe shqiptarët

Dr. APOSTOLIDE dhe pergjigjet Dr.Adamidit

=PELAZGËT DHE SHQIPTARËT=

Është shumë më e vështirë të vendosësh marrëdhëniet e pellazgëve me

shqiptare.

Midis shek. ndër autorët e pyetjes mezi mjafton për të na treguar se ku mbarojnë pellazgët dhe ku fillojnë shqiptarët. Sado i pakët të jetë, ky informacion është më se i mjaftueshëm për t'ju bërë të kuptoni se ato që na tha zoti Adamiti për këtë temë nuk janë aspak serioze.

Nuk ka dyshim, zotërinj, se pellazgët që pushtuan Greqinë nuk ishin të gjithë të helenizuar. Historia e vërteton këtë vetëm për pellazgët që jetonin në Atikë dhe Argolis. Pellazgët, thotë Herodoti, i cili emigroi nga Atika në Lemnos, u helenizuan aq shumë, saqë të gjithë i morën për helenë, dhe jonianët që nga Argolida kaluan në Azinë e Vogël, njiheshin më shpesh me emrin Pellazgë Detarë. Tïsacjyo Aiyiakeîs. Tani, ajo që thotë Herodoti konfirmohet jo vetëm nga Tukididi, nga Straboni dhe nga Diodori, por edhe nga shkrimtarët hebrenj. Pellazgët që emigruan nga Kandia në Siri quhen nga një nga shkrimtarët e

Bibla, Filisteja, nga Kretasi tjetër, nga një Helen i tretë, gjë që tregon se këta tre popuj nuk ndryshonin shumë nga njëri-tjetri.

Përkundrazi, pellazgët që në kohën e Herodotit ekzistonin ende në qytetin e Creston të Maqedonisë, si dhe në qytetet Skylale dhe Plakia në Rilellespont, dhe që kur ishin në Greqi, mbetën në Thesali në lagjja e Dorianëve, këta pellazgë, ne themi, nuk flisnin greqisht, por pellazgjisht: një gjuhë barbare, shton historiani, e pakuptueshme për grekët si dhe për barbarët, nga të cilët ishin të rrethuar në shtëpitë e tyre të reja.

Por gjithçka lë të kuptohet se edhe ata me kalimin e kohës patën të njëjtin fat si bashkatdhetarët e tyre në Atikë. Duke bashkëjetuar me popujt e huaj, ilirët, mysët, maqedonasit, trakët, përfunduan duke u zhytur prej tyre pa lënë asnjë gjurmë të ekzistencës së tyre; dhe po të shkojmë pak më tej përgjatë bregdetit të Azisë së Vogël, do të zbulojmë se vendet që në vitet e para të emigrimit pellazg morën emrin pellazg, nuk vonuan në ndryshimin e tij, njëra në Lonia, tjetra. në Aeolis, i treti në Doride: që tregon se banorët e tyre, të cilët, me të mbërritur, ishin pellazgë, nuk vonuan të bashkoheshin me popujt nga të cilët ishin të rrethuar dhe përfunduan duke marrë emrin.

Të vetmit pellazgë që arritën të ruanin kombësinë dhe gjuhën e tyre për një kohë shumë të gjatë ishin ata që mbetën në pjesën perëndimore të gadishullit grek.

Të dëbuar nga etolët, kuretët dhe akarnanët, këta pellazgë u tërhoqën në Epir dhe atje, të bashkuar me mysët e dëbuar nga grekët nga Thesalia, me Tyrsenët e Maqedonisë dhe ilvrianët, formuan një nga katër shtetet e mëdha barbare. me të cilin Greqia e epokës klasike kufizohej në anën veriore, dhe të cilat ruajtën kombësinë dhe pavarësinë e tyre deri në ardhjen e romakëve.

Një traditë e lashtë, e ruajtur për ne nga Plutarku, na mëson se pas kataklizmës së Deukalionit, domethënë gjatë zbritjes së grekëve në Peloponez, Pelasgos, udhëheqësi i pellazgëve që ekzistonin në Greqi, duhej të tërhiqej me ata në Epir dhe atje, një nga shokët e tij, i quajtur Phaeton, arriti të emërohej mbret:

Por pasardhësit e këtij mbreti, vazhdon të na mësojë legjenda, nuk vonuan të rikthehen në barbarizëm dhe kjo gjendje vazhdoi deri në mbretërimin e njëfarë Tharvpa, i cili kishte idenë e lumtur të futte në shtetet e tij ligjet gjuhësore dhe humanitare të Greqisë.

Tani, ky vëzhgim i Plutarkut, se pasardhësit e menjëhershëm të Faethonit kishin rënë përsëri në barbari, tregon qartë se krerët e kësaj familjeje mbretërore të Epirit, megjithëse pellaskë, me ardhjen e tyre ishin pak a shumë të helenizuar.

Megjithatë, mbreti i parë i helenizuar i Epirit i përmendur në histori ishte padyshim Admetus, tek i cili u strehua Themistokliu kur u ndoq nga athinasit; dhe ai dhe pasardhësi i këtij mbreti, i quajtur gjithashtu Tharvpas, ishte princi i parë epirot që, gjatë jetës së babait të tij, shkoi për të marrë arsimin dhe mësimet e tij në Athinë. Kështu që, gjerësisht, mund të themi se pellazgët që emigruan nga Greqia në Epir kishin filluar të helenizoheshin që në lashtësinë më të hershme dhe se mësuesit e tyre të parë ishin mbretërit e tyre.

Por ajo që kontribuoi më shumë në helenizimin e Epirit ishte zhvillimi i shpejtë i popullit dhe tregtisë greke, dhe veçanërisht numri i madh i kolonive që Jonianët kishin krijuar herët në të gjitha pikat e Mesdheut. Gjatë shekullit të 6-të p.e.s. kishte tridhjetë qytete joniane përgjatë bregut të Maqedonisë; tridhjetë të tjerë qëndruan në brigjet e Epirit dhe Ilirisë, dhe mbretërit e këtyre vendeve mburreshin se kishin zbritur disa nga Heraklidët, të tjerë nga Aeacidët, të tretët nga Kadmaeans, dhe të gjithë bënë çmos për të futur gjuhën dhe qytetërimin grek në shtetet e tyre. .

Falë këtyre përpjekjeve, gjuha greke shumë shpejt zëvendësoi pellazgjishten në më shumë se një kanton të Epirit. Sipas Herodotit, kur thesproteanët donin të transformonin shenjtëroren e tyre në Dodonë në një orakull të ngjashëm me atë të Jupiterit të Amonit, ata duhej ta vononin hapjen derisa vajza egjiptiane që do të jepte orakullin të mësonte gjuhën greke, gjuhën e vendi: I njëjti historian na mëson gjithashtu se grekët e parë që hasëm duke shkuar nga Epiri në Greqi ishin Dodonët dhe se vendi i tyre ishte stacioni i parë helen i kolonës së shenjtë, e cila, çdo vit, hiperborreanët vinin në shenjtëroren e Delos.

Sigurisht, greqishtja e folur atje nuk ishte zgjedhja e parë: ishte më tepër një përzierje e idiomave greqisht, pellazgjike dhe disa të tjera barbare që athinasit e kohëve klasike i kuptonin me vështirësi. Gjithashtu, ata nuk kishin turp t'i konsideronin epirotët si johelenë dhe gjuhën e tyre barbare. Por po të kemi parasysh se në kohët klasike, shumica e toponimeve antike të Epirit (pellazgjike apo ilire) u zëvendësuan me toponime greke, Htzeipos në vend të Aperi, Oeppa në vend të Beratit, Apados, Xapaos, Aktiov etj., dhe se. Emrat grekë ose emrat pellazgë pak a shumë të helenizuar, etj., është e lejueshme, besoj, të pranohet se shumë përpara pushtimit të vendit nga romakët, pjesa më e madhe e popullsisë së saj u helenizua. Për më tepër, mbi këtë temë nuk lënë asnjë dyshim mbishkrimet që z.Carapanos ka marrë nga rrënojat e tempullit të Dodonës.

Perandoria Epirote u zhvillua pothuajse njëkohësisht me perandorinë maqedonase dhe mbretërit e saj u dalluan, ashtu si mbretërit maqedonas, me bëmat e armëve dhe ekspeditat ushtarake, të cilat, megjithëse jo të gjitha ishin të suksesshme, nuk u vlerësuan më pak nga ata të profesionit. Kur Aleksandri i Madh ishte në procesin e pushtimit të Perandorisë Persiane, xhaxhai i tij nga ana e nënës së tij, Aleksandri, mbreti i Molosëve, kaloi me një ushtri të madhe në Itali, duke synuar ta aneksonte atë me shtetet e tij; dhe tetëdhjetë vjet më vonë, nipi i tij, mbreti Pirro, duke ndjekur gjurmët e xhaxhait të tij, ndërmori fushatën kundër romakëve dhe ai pothuajse hyri fitimtar në kryeqytetin e tyre. Fatkeqësisht, të gjitha këto kompani të mëdha, të gjitha këto triumfe dhe dështime në fushat e betejës i shkaktuan më shumë dëme sesa të mira njerëzve, në kurriz të të cilëve u arritën. E lodhën moralisht dhe materialisht, e zhytën në mjerim e përçarje dhe përgatitën skllavërimin e tij te romakët, që ishte shkaku i zhdukjes së tij të plotë.

Ne e dimë nga Polyb se, kur në vitin 168, Paul-Amile, pushtuesi i Perseut, mbreti i fundit i Maqedonisë, u bë zot i shteteve të tij, kujdesi i tij i parë ishte të çonte legjionet e tij në Epir për t'u hakmarrë për fyerjet e kryera nga mbretërit e tij të fundit. kishte guxuar t'u shkaktonte romakëve; dhe ai e ekzekutoi mandatin e tij me gjithë mizorinë e një romak të ofenduar. Shtatëdhjetë qytete të lulëzuara iu dorëzuan zemërimit të ushtarëve dhe e gjithë popullsia mashkullore e vendit që mundi t'i shpëtonte vdekjes, që arrinte në njëqind e pesëdhjetë mijë burra, u shit si bagëti në tregjet e Italisë.

Vendi i tyre, i ripopulluar nga ilirët dhe romakët, më pas u bë një nga stacionet më të rëndësishme ushtarake romake: Straboni, 822.

Nuk kam guxim t'ju ekspozoj abuzimet që pësuan epirotët e varfër gjatë dy shekujve të parë të dominimit romak. Straboni i përshkruan ato me ngjyrat më të errëta dhe ata që janë të interesuar për to do të mund t'i lexojnë në këtë autor. Por duke lexuar këtë autor, ata do të kuptojnë shpejt se të gjitha këto acarime ishin drejtuar pothuajse ekskluzivisht kundër elementit autokton, epirotëve dhe se qëllimi i tyre ishte shfarosja e plotë. Në të vërtetë, në kohën kur Straboni shkroi Chrestomathia-n e tij, dy nga fiset më të rëndësishme të Epirit të lashtë, Ethikët dhe Tallarët, ishin zhdukur tashmë nga vendi: Nuk ishte e njëjta gjë për ilirët përmes të cilëve romakët kishin ripopulluar vendin. .

Duke pranuar me mirënjohje situatën e privilegjuar që u kishin dhënë pushtuesit, këta njerëz punuan me shumë sinqeritet për të arritur programin politik të zotërve të tyre, atë të pushtimit të vendit të pushtuar. Por, duke vepruar kështu, ilirët iu nënshtruan edhe një sërë transformimesh që i dalluan ata veçmas nga vëllezërit e tyre që mbetën në Iliri.

Ndryshimi i klimës dhe ushqimit, dhe veçanërisht aleancat e tyre me popullsinë indigjene, shpejt ndryshuan kushtetutën e tyre. Nga të qenit brakliqefalë në malet e IIrisë, ata u bënë, si baballarët e nënave të tyre, dolikocefalë. Flokët e tyre, nga të zeza, u bënë kafe të çelët; sytë e tyre u bënë blu-gri dhe vajzat e tyre fituan gradualisht profilin e bukur të pellazgëve, që është quajtur aq pasaktë profili grek dhe që e kanë ruajtur deri në ditët tona. Të gjithë ata që kanë udhëtuar në Epir janë dakord se femrat me profil grek janë shumë më të zakonshme në këtë vend sesa në Athinë.

Duke u përzier me ushtarët romakë të ardhur nga e gjithë bota, Lilirët e vendosur në Epir ndryshuan edhe moralin dhe zakonet e tyre deri në atë masë sa vëllezërit e tyre të mbetur në Iliri nuk donin më t'i njihnin si pjesë të kombit të tyre. Kështu ata nuk i quanin me emrin e tyre etnik Skip. I dhanë atë të Toskit, që sipas albanologëve më autoritativë, është vetëm një formë e reduktuar e fjalës Truski ose Toursas ose Tyrsènes, emri i lashtë i pellazgëve të Maqedonisë; ndërsa romakët, të cilët kishin çdo interes t'i kalonin si banorë të lashtë të vendit, aplikuan për ta atë Ar~bir ose Albir, emrin parahelen të popullsisë autoktone të Epirit, të cilin bizantinët e shndërruan në Apëavtat ose. Axavioni.

Prandaj, duke qenë se, nën dominimin romak, Epiri me Ilirinë formoi një shtet të vetëm, Ilirikun, nuk është për t'u habitur që gjeografi Ptolemeu, i cili, siç e dini, jetoi në shekullin II pas Krishtit, duke qenë autori i parë që përmend Epirin nën emrin e Shqipërisë dhe e konsideron si repart të Ilirisë. Por roli i rëndësishëm që luajtën më vonë shqiptarët nën bizantinë, bëri që ky emër të përhapet në të gjithë Ilirinë dhe të ruhet ende atje.

Përveç këtyre dy emrave të Arbërit dhe Toskit, ilirët që nën romakët u vendosën në Epir dhe që tani e tutje do t'i quajmë shqiptarë, nuk kanë marrë asgjë nga gjuha e lashtë e vendit. Dhe nuk mund të ndodhte ndryshe, pasi, me mbërritjen e tyre, popullsia autoktone u eklips pothuajse tërësisht dhe romakët kishin vendosur latinishten si të vetmen gjuhë zyrtare në vend. Fjalët e pakta epirote (pellazge) që janë zbuluar së fundmi në shqipen cola, espet, ajar, janë huazuar nga epirote shumë përpara ardhjes së romakëve në vend; prandaj i përkasin ilirishtes, jo shqipes.

Gjuha që duhej të mësonin shqiptarët në atdheun e ri ishte gjuha romake. Dhe, në fakt, ata e përvetësuan atë aq shpejt sa në më pak se dy shekuj pjesa më e madhe e fjalorit të tyre u zëvendësua me shprehje latine. Dhe nëse gjërat do të kishin vazhduar me të njëjtin ritëm, nuk ka dyshim se sot do të kishim, në vend të shqipes, një gjuhë tjetër romake të ngjashme me frëngjishten, italishten, spanjishten. Por fatmirësisht apo fatkeqësisht kah fundi i shekullit II ndodhi pushtimi i gotëve, i cili u pasua nga ai i sllavëve, serbëve, bullgarëve etj., që shkaktoi propagandën e gjuhës romake në vend.

Por nëse ky pushtim i zgjatur i vendit nga këta popuj barbarë i ruajti shqiptarët nga romanizimi i plotë, idioma e tyre e ngarkoi me një mori shprehjesh barbare nga të gjitha burimet, të cilat, për fat të keq, shfaqen si element përbërës i shqipes deri më sot.

Për t'ju dhënë një ide mbi kushtetutën aktuale të gjuhës shqipe, do të më mjaftojë t'ju them se, nga afërsisht pesë mijë fjalë që përmban fjalori i MG Meyer, më i kompletuari nga fjalorët shqip të botuar deri më tani. , 1000 janë romakë, 500 sllavë, 500 turq, 800 neogrekë dhe vetëm në 100 janë reduktuar fjalët që mund të konsiderohen se japin bazën e gjuhës së lashtë ilire dhe shumica e të cilave janë pjesë e gjuhëve tudo-gjermane.

Shqipja nuk ka shumë fjalë greke dhe ato që ka, i ka marrë nga romakët dhe jo nga grekët. Gjithashtu ato ruajnë ende tipin dhe formën romake: për shembull, fjala shqipe mbi, që i përgjigjet greqishtes, është marrë nga latinishtja ambi. Fjala vesi, që i përgjigjet greqishtes sjorfs, është marrë nga latinishtja vestes, nga e cila ruan formën. Fjala mort, që në shqip do të thotë vdekje, është marrë nga latinishtja mortem, jo ​​nga Spos, që ishte vetëm në përdorim te grekët e vjetër.

Dhe nuk mund të ndodhte ndryshe, pasi shqiptarët erdhën në botë në një kohë kur greqishtja e vjetër tashmë i kishte lënë vendin në Epir gjuhës romake.

Krishterimi i cili në përgjithësi u siguroi popujve barbarë muajt e një gjuhe nuk duhet të ngatërrohet me veprimet e tij. Si popull i lidhur me indogjermanët, ilirët, rrjedhimisht edhe shqiptarët, kanë ende një numër të madh rrënjësh të nxjerra nga gjuha amtare, të cilat, në të gjitha gjuhët që i përkasin kësaj familjeje, janë e njëjta mundësi e parë për të. të mësojnë gjuhën greke, nuk mund të kenë të njëjtin efekt për shqiptarët, për arsyen e thjeshtë se konvertimi i këtij populli në fenë e re ndodhi në një kohë (në kohën e Teodosit) kur latinishtja ishte ende gjuha zyrtare në të gjithë botën. lindja.

Gjithashtu, shumica e termave kishtarë që përdorin shqiptarët janë marrë nga latinishtja, jo nga greqishtja. Ata e quajnë si, shenjtorin Kiese; kishat; mensa, masa brecuhtm, mrekullia prift, -protrei, cruoce, kryqi etj.

Do t'ju kursej, zotërinj, fjalët sllave, bullgare, vllahe dhe turke, të kaluara në shqip, për t'u marrë më konkretisht me ato të huazuara nga neogreqishtja.

Marrëdhëniet e para të shqiptarëve me grekët e sotëm datojnë mezi në shekullin e 11-të, dhe veçanërisht kur perandori Vasili Bulgarokton i çliroi nga zgjedha bullgare dhe si shpërblim për besnikërinë dhe trimërinë e tyre që treguan në këto luftimet, i vendosën si guvernatorë ushtarakë në Peloponez dhe Thesali, me synimin për të frenuar sllavët me banim në atë vend. Vetëm nga ky moment shqiptarët filluan të fusin në fjalorin e tyre terma të huazuara nga greqishtja vulgare, p.sh.: àyspas, àthoplvn, àjlpdyjx, ycfxdp, yovpva, x,oxoisa, siojo, eikoviyix, einovoylas, e aq shumë të tjera sa do të duhej shumë kohë për të cituar.

Por numri më i madh i fjalëve neogreke hynë në shqipe kur, në fillim të shekullit të 13-të, njëri nga vëllezërit e perandorit Mikael Gomnenos, i quajtur Angelodoukas, deri në atë kohë prefekt i Epirit, u shpall i pavarur dhe themeloi despotatin e Epirit ose. për ta thënë më mirë, mbretëria greko-shqiptare e cila u qëndroi si frankëve ashtu edhe turqve deri në shekullin e 17-të.

Duke ndjekur shembullin e mbretërve të lashtë të Epirit, Angelodoukas i vuri vetes detyrën që të helenizonte nënshtetasit e tij ende barbarë dhe t'u ngrinte ndjenjën patriotike dhe t'i përgatiste për betejat që duhej të bënte kundër frankëve dhe turqve. një gramatikan i kohës së tij, i quajtur Hermoniacos, për të përkthyer Iliadën e Homerit në greqishten vulgare. Dhe ky përkthim, i cili, meqë ra fjala, ishte shkruar në greqishten më të keqe, ishte e vetmja vepër në të cilën fëmijët e epirotëve, në kohën e despotatit, mësuan të lexojnë dhe të sillen si njerëz të lirë.

Ishte gjithashtu modeli mbi të cilin Benoît de Saint-Maure kompozoi Luftën e tij të famshme të Trojës, e cila, pa qenë më e lartë se përkthimi i Hermoniacos, zëvendësoi Homerin për disa shekuj në shkollat ​​e Francës.

Nuk do të themi asgjë për shqipen që flitet aktualisht në Greqi. Situata e jashtëzakonshme që shqiptarët i kanë krijuar vetes në këtë vend për pjesën që morën në luftën e pavarësisë helene dhe jeta e përbashkët që ata bëjnë atje me grekët, sigurisht që nuk mund të linte të paprekur gjuhën e tyre. Gjithashtu kjo idiomë ka marrë aq shumë shprehje greke saqë, sipas Dr. Ueinhold, një albanolog shumë i dalluar, përbën një dialekt të ri të shqipes që shqiptarët e Beratit e kuptojnë me vështirësi.

Nga ajo që thamë rezulton se shqiptarët nuk janë pellazgë, siç beson zoti Adamidi, më shumë se ilirë. Ata janë produkt i bashkimit të ilirëve të romanizuar me epirotët hellein, të cilët, të bashkuar me gotët, mizianët, sllavët dhe veçanërisht grekët modernë, formuan me ta një popull të përzier të veçantë, i cili ka shumë më tepër marrëdhënie me këta të fundit. sesa me ndonjë nga popujt që kontribuan në formimin e saj.

Por zoti Adamidi është një kundërshtar i paepur dhe i ruan për momentin e fundit goditjet e tij më të rrezikshme.

“Nëse e gjithë kjo do të ishte e vërtetë, - na tha ai së fundi, - nëse shqiptarët nuk do të ishin pasardhës të drejtpërdrejtë të pellazgëve të lashtësisë dhe nëse këta pellazgë nuk ishin stoku i popullit dhe gjuhës helene, si është e vërtetë që gjuha shqipe. a është shumë më afër sanskritishtes se greqishtes, se përbëhet nga të njëjtat fjalë njërrokëshe që shërbyen si rrënjë për formimin e gjuhës greke dhe se ende përmban një numër të madh fjalësh dhe shprehjesh specifike për gjuhën homerike?

Nëse këto kundërshtime do të justifikoheshin, do të pranoja, zotërinj, se të gjitha demonstratat historike dhe etnologjike për të cilat sapo ju fola do të kishin përfunduar; sepse në diskutime të llojit që na shqetëson, dëshmitë e gjuhëtarit sot konsiderohen si më të vërtetat. Por, për fatin tonë, edhe kolegu im i nderuar është në gabimin më të madh këtu.

Së pari do të vërejmë se sanskritishtja, e cila e zgjodhi si pikë referimi për lashtësinë relative të dy gjuhëve, shqipes dhe greqishtes, nuk mund të përdoret më në këtë drejtim. Kanë kaluar më shumë se njëqind vjet që kur kjo gjuhë pushoi së konsideruari si nëna e gjuhëve indo-evropiane dhe gjuhët nuk tatohen më sipas numrit të termave sanskrite që zotërojnë. Sot, të gjithë aziatikët pranojnë se sanskritishtja është një pjellë e degës lindore të trungut indo-persisht ose arian të gjuhëve japetike, ashtu si greqishtja është një nga degët e saj perëndimore; dhe se gjuhët që rrjedhin drejtpërdrejt nga sanskritishtja, ndërsa janë më të reja, mund të përmbajnë shumë më tepër terma të kësaj idiome sesa greqishtja.

Por le të pranojmë për një çast se doktrina e vjetër është ende e vërteta dhe të shqyrtojmë elementet gjuhësore mbi të cilat kolegu im i nderuar mbështet përfundimet e tij.

Le të fillojmë me fjalët që. sipas tij, afrojeni shqipen shumë më tepër me sanskritishten sesa me greqishten.

Fjala 《java》 thotë M. Adamidi, që në sanskritisht do të thotë javë gjendet në shqip në formën e iavva, ndërsa grekët përdornin fjalën éqoyds.

Por në kuptimin që e jep kolegu im, fjala avva nuk ekziston në sanskritisht. E kërkova kot në fjalorin e madh të Shën Petërburgut, më të kompletuarin që kemi dhe do t'i kërkoj kolegut të më thotë se ku e ka marrë.

Hindusët, të cilët i ndanë muajt e tyre në dy pjesë të barabarta, që korrespondojnë me dy fazat e hënës, përdorën shprehjet oîrfl dhe navaha, ekuivalente me tonën e hënës së plotë dhe hënës së re.

Më vonë, u shpik ndarja e muajit në tre pjesë të barabarta, një sistem të cilin e përdornin helenët e epokës klasike, por që kaloi pa u vënë re tek hindutë.

Ndarja e muajit në javë është një shpikje relativisht moderne e semitëve të Mesopotamisë, të cilën hebrenjtë, të kthyer nga mërgimi, e sollën nga Babilonia, por që hyri në përdorim universal vetëm kur krishterimi përhapi legjendën e krijimit të përmbytjes në shtatë. ditë. Dio Cassius na tregon se romakët e adoptuan atë vetëm në kohën e perandorëve dhe se u erdhi nga egjiptianët. Por më interesante nga të gjitha, kur ky sistem u përhap nga Babilonia në Persi dhe prej andej në Indi, terminologjia semite u miratua për ta përcaktuar atë. Sabbath u përkthye nga hephla në Persi, nga snpla në Indi, në Greqi dhe askund nga avva.

Por gjëja më kurioze nga të gjitha është se fjala iawa, të cilën zoti Adamidi na e paraqet si emër shqip të javës, nuk është as shqipe. Sipas z. Cavalioti, Hahn dhe Meyer, albanologët më të njohur të ditëve tona, shqiptarët përdorin për këtë fjalën giabba e cila, sipas të njëjtëve autorë, është vetëm produkt i korruptimit të fjalës latine hahda ose hebda, ekuivalente. te vétrla e grekëve.

Do t'ju kursej, zotërinj, komentet shumë udhëzuese të MG Meyer, që përmban fjalori i tij etimologjik i gjuhës shqipe, faqe 162. Ata prej jush që janë të interesuar për të, mund t'i drejtohen kësaj pune dhe në rastin kur do të duke mos e gjetur në Bibliotekën Khedivial të Kajros, unë ofroj t'ua vë në dispozicion timen.

Fjala e dytë që z. Adamidi citon në mbështetje të ideve të tij është bec. “Kjo fjalë sanskrite, - tha ai, - ruhet në shqip në formën e dhisë, që do të thotë, si në sanskritisht, bukë; ndërsa grekët përdorën fjalën âpros për këtë qëllim.

Por fjala sqep është sanskritisht vetëm për zotin Adamidi. Të gjithë e konsiderojnë frig dhe kjo për zakon dhe jo për ndërgjegje.

Sepse, të them të drejtën, kjo fjalë është bërë në Egjipt dhe në kushte që përjashtojnë çdo bashkëpunim frigjian. "Psameticus," thotë Herodoti, "duke pasur dikur kuriozitetin për të mësuar se kush ishte populli më i vjetër në botë, kishte dy të porsalindur të rritur në izolim të plotë. Personat përgjegjës për kujdesin e tyre morën urdhër të rreptë që të mos thoshin asgjë para këtyre foshnjave derisa të kishin filluar të flisnin spontanisht. Tani, fjala e parë që, sipas kujdestarëve të tyre, thanë këta fëmijë kur u kërkonin ushqim, ishte sqepi. I informuar për këtë fakt, Psameticus pyeti ata që e rrethonin nëse dikush e njihte vendin ku përdorej kjo fjalë dhe pasi mësoi se ishin Frigjianët ata që caktuan bukën me këtë fjalë,

Por edhe duke pranuar me zotin Adamidi se ky term është me të vërtetë një fjalë sanskrite dhe se tregon bukë, është e lehtë të tregohet se nuk ka të bëjë fare me fjalën dhi, emri i bukës tek shqiptarët. Sipas albanologëve më autoritativë, te shqiptarët kjo fjalë nuk do të thotë bukë, por sasia e ushqimit që është në gjendje të përmbajë goja e njeriut. Prandaj korrespondon me shprehjen, Mwe kafkë bukë. Dhe si ushqimi i zakonshëm i shqiptarëve ishte buka, fjala dhi vinte me kuptimin e bukës. Në çdo rast, cjapi nuk rrjedh nga frygjishtja më shumë se nga sanskritishtja, por thjesht nga latinishtja bocca.

Ata prej jush që dëshironi të siguroheni për saktësinë e pohimeve të mia, mund të lexoni komentet për këtë fjalë të përfshira në fjalorin e lartpërmendur nga G. Meyer. faqe 51.

Mund të konkludoni. Zotërinj, nga ky shqyrtim krahasues i dy fjalëve të para me të cilat zoti Adamidi kërkon të tregojë marrëdhënien e ngushtë të shqipes me sanskritishten, sa pak serioze janë argumentet e tij. Fjalët që ai na paraqet si të tilla nuk i gjejmë as në sanskritisht dhe as në shqip.

Tani le të vijmë te fjalët shqipe që. sipas zotit Adamidi, gjenden në gjuhën liomerike dhe ato që do të kishin shërbyer si rrënjë për formimin e gjuhës greke.

E vetmja fjalë që shqipja në fakt ka të përbashkët me gjuhën homerike është Vaaciap. Si i tillë ndeshet në më shumë se një vend në Iliadë.

Por nuk duhet harruar se, për të identifikuar dy fjalë që i përkasin dy gjuhëve të ndryshme, nuk mjafton vetëm identiteti i ndërtimit dhe i formës së tyre; është e nevojshme që edhe dy fjalët të kenë të njëjtin kuptim. Sepse homofonizmi në kuptime të ndryshme është një fenomen i rastësishëm i përbashkët për të gjitha gjuhët. Ju që keni pasur rastin të dëgjoni komedinë e bukur neogreke Bahjlonie, duhet të mbani mend se baza e kësaj pjese është një homofoni e këtij lloji.

Fjala me të cilën Kretasit caktojnë delen ka një kuptim krejtësisht të ndryshëm në shqip. Dhe kjo ishte ajo që shkaktoi një sherr mes të ftuarve dhe i bëri ata të kalojnë natën në magazinë. Ka shumë mundësi që e njëjta gjë të jetë e vërtetë edhe për fjalën apap. Sepse nëse e dimë se çfarë do të thotë kjo fjalë në shqip, e informojmë plotësisht kuptimin e saj të vërtetë në greqisht. Helenistët më të mirë ende nuk kanë arritur të sqarojnë se çfarë do të thotë kjo fjalë tek Homeri. Dhe përderisa kjo pikë nuk sqarohet përfundimisht, ne kurrë nuk do të mund të pohojmë se fjala homerike është identike me afnr shqipe.

Tani, këto janë shumica e fjalëve shqipe që zoti Adamidi kërkon t'i identifikojë me fjalët homerike dhe t'i kalojë si radikale të greqishtes së vjetër.

Fjala shqipe Iras, që do të thotë të vrasësh, dhe bredh, që do të thotë të nxi, identifikohen nga kolegu im me fjalët homerike Spav dhe, njëra prej të cilave do të thotë "të hamë, tjetra "çfarë kemi ngrënë. Fjala shqipe prir, që do të thotë të shkatërrosh, identifikohet me fjalën homerike 'csprjïoi ose 'aipdarj, që do të thotë të shesësh; dhe duke mos ditur se ku ta vendosë fjalën morgou ose mourgou, e përbashkët për të gjitha gjuhët romake, pa përjashtuar greqishten e re, zoti Adamidi nuk ngurron të na krijojë nga e para një fjalë të re homerike: fjiopyaleos.

Shumë më kurioze është nomenklatura greke e kafshëve shtëpiake që zoti Adamidi e nxjerr nga shqipja.

Dihet mirë se kafsha që te grekët e lashtë quhej 'iis, kurse te romakët Equus, te italianët mban emrin decaballaa. Tani, duke hequr nga kjo fjalë rrokjen e mesme ba, thonë shqiptarët, shqiptarët formuan fjalën calas, të cilën e përdorin edhe sot e kësaj dite për të caktuar kalin. Të njëjtën gjë bënë edhe për fjalën kalorësi të cilën e shndërruan në kalior. Por kolegu im i nderuar nuk dëshiron të dijë asgjë nga këto. Ai është i bindur plotësisht se fjala shqipe cale është prototipi pellazg nga i cili grekët e lashtë kanë nxjerrë fjalën KeXr;?, emri i tyre më i vjetër për kalin, sipas tij. Por nëse do të kishte studiuar pak më mirë greqishten e vjetër, do ta dinte se në lashtësi fjala KeXjj nuk ishte emri i duhur i kalit, por një nga mbiemrat e tij të shumtë. Ai caktoi një kalë të përshtatshëm për kalërim dhe më veçanërisht një kalë garash. Ai do ta dinte gjithashtu se, nga forma doriane e kësaj fjale xsXep, romakët formuan celerin e tyre dhe vllehët e ditëve tona kalaras, që do të thotë korrierë. Ekziston edhe një vend i vogël në Thesali, i njohur për kuajt e tij të garave, i cili ruan emrin e tij të lashtë të halantës edhe sot e kësaj dite.

Fjala Mer emri grek për thekër. do të formohej sipas zotit Adamidi sipas modelit të fjalës shqipe det, por, sipas albanologëve, kjo fjalë në shqip nuk do të thotë viçi apo lopa, por mushka dhe nuk besoj se ekziston. Ishte një kohë kur mushka prodhonte viça në Shqipëri.

Fjala a'îa.iyoi më në fund, emri grek i dhisë, rrjedh, sipas zotit Adamidi. nga fjala shqipe merr, e cila, për të gjithë albanologët, është forma e shkurtuar e fjalës keci ose katsi, që turqit ia japin kësaj kafshe dhe që ka kaluar edhe në greqishten e sotme.

Besoj zotërinj se ju ka ngopur nomenklatura greko-shqiptare e kafshëve shtëpiake. Më lejoni ta plotësoj tablonë duke përmendur disa nga etimologjitë e emrave të përveçëm të lokaliteteve, njerëzve dhe popujve të Greqisë së lashtë që zoti Adamidi beson se mund t'i shpjegojë përmes shqipes.

Nga fjala crns që në shqip do të thotë krahu, kolegu im i nderuar nuk heziton të nxjerrë emrin grek të Kpavixoi, banorëve të lashtë të Atikës dhe ta shpjegojë me Pelasges me krahun e fortë që mot dore që shqip. , do të thotë dora si dhe skaji i sipërm i shkopit, e ka marrë emrin nga Dorianët dhe e shpjegon me burra ose pellazgë të armatosur me shkopinj të mëdhenj. Fjala shqipe maie që do të thotë mollë dhe mole që do të thotë mal, thuhet se janë radikalët e fjalëve greke Maleasel Molosses.

Megjithatë, nëse është e vërtetë që molosët e lashtë pushtuan një vend malor, kjo është hera e parë që kam dëgjuar se Kepi Maleas është një vend ku lulëzojnë pemët e mollës. Fjala Hellopie, emri i lashtë i ishullit Eubea, do të nënkuptonte "vendi i lopëve i quajtur, vendi i derrave të egër; Teba, të cilën grekët ua morën egjiptianëve, do të thoshte vendi i derrave. Por më zbavitja nga këto etimologji është ajo e Toapës dhe Acosvrj-it, të cilën ai na la ta shijonim.

“Emri Tôskana, ose Toxôpa në greqisht (à)zo dhe Dodoni thotë M. Adamidi, vjen njëri nga Toum-Toium, tjetri nga Don-Don, që të kujtojnë zhurmat që prodhonte ky vullkan i lashtësisë në shpërthimet e tij, nuk ka rëndësi për zotin Adamidi nëse ky mal nuk ka asgjë mbi të që mund të tregojë natyrën e tij vullkanike. Mjafton të dijë se emri i tij aktual Tinoros është ai i përdorur nga pellazgët dhe i cili, i kaluar në greqisht, ka ruajtur kuptimin e tij të malit tymues.

ka. Zotërinj, një fjalë e urtë shqiptare që thotë: - Sa e lehtë për një fëmijë të hedhë gurin në pus, aq e vështirë është për një të rritur që ta heqë. Fatkeqësisht, kolegu im i nderuar, pa qenë fëmijë, hodhi ashtu. shumë në disertacionin e tij se do të më duhet të punoj për muaj të tërë për t'i nxjerrë në dritë.

Megjithatë, nuk besoj se kjo është e nevojshme.

Nga ajo që arrita të nxjerr dhe, e pranoj, jo pa shumë vështirësi, mund të marrim një ide se sa vlen pjesa tjetër. Ndaj, më mbetet vetëm t'ju falënderoj për durimin me të cilin ishit të gatshëm të dëgjoni llafazanat e mia dhe t'i uroj kolegut tim që ta shfrytëzojë më mirë kohën e tij në të ardhmen.

Dr. AROSTOLIDI. Kajro 1908